Η Ίδρυση του Πανελλήνιου Σωματείου Θεάτρου Σκιών 1924-1925

Την πρωτοβουλία για την ίδρυση του Σωματείου είχε κατά γενική ομολογία ο Αντώνιος Παπούλιας, ο διάσημος και αξιοσέβαστος κυρ-Αντώνης ο Μόλλας. Αυτός συντόνισε τους άλλους σπουδαίους Καραγκιοζοπαίκτες που δρούσαν στην Αθήνα να συμπράξουν στο εγχείρημα, τους: Δημήτριο Δαλιάνη, τον περιβόητο δηλαδή κυρ-Μήτσο τον Μανωλόπουλο, τον Αθανάσιο Δεδούσαρο, το Μάρκο Ξάνθο, το Γεώργιο Νταμαδάκη, δηλαδή το Γιώργαρο, το Χρήστο το Χαρίδημο κ.α.

Για τον πρωταγωνιστικό ρόλο του Μόλλα ο Γιώργος Ιωάννου σημειώνει: «…Προσθέτω ότι ο Μόλλας υπήρξε ο πρώτος Πρόεδρος του Σωματείου Ελλήνων Καραγκιοζοπαικτών, θέση που από το 1924 κράτησε για χρόνια…» ²  Και ο Δημήτριος Μόλλας συμπληρώνει: «….Από τότε (από το 1912 και την αντιπαράθεσή του Αντώνη Μόλλα με τους θεατρώνες Σωτήριο Αργυρόπουλο, Κομητόπουλο, Τριβέλλα) τις δουλειές και των άλλων Καραγκιοζοπαικτών τις κανόνιζε ο Μόλλας, μέχρι που το 1925 τους συνέπτυξε σε επαγγελματικό Σωματείο, που λειτουργεί ακόμα με έδρα την Αθήνα, στην οδό Σοφοκλέους 36….».³ Στις διαδικασίες μετείχε και ο Σωτήρης Σπαθάρης: «Το 1924 μου είπε ο Μόλλας να ιδρύσουμε Σωματείο Καραγκιοζοπαιχτών. Από τους ιδρυτές του είμαι κι εγώ.

Μέχρι σήμερα όμως ποτές μου δεν έβαλα κάλπη για σύμβουλος ή πρόεδρος του Σωματείου…».⁴ Επίσης, ο Ευάγγελος Κορφιάτης, ο Βάγγος, σε γραπτό σημείωμά του την 21^η Μαΐου 1975, συμπεριλαμβάνει σ’ αυτές τις πρώτες επαφές τον Κώστα Καράμπαλη, το Σωτήρη Καπρούλια και άλλους που τότε του διέφευγαν.

Ο ίδιος ο Βάγγος γράφει στο ίδιο σημείωμα σχετικά με τον χώρο, όπου πραγματοποιήθηκε η πρώτη συνεδρίαση: «…Η πρώτη συνεδρίαση έγινε σε μία μπαρμπουτιέρα που φιλικά τους άφησε ο ιδιοκτήτης να συζητήσουν τα θέματά τους…». Μάλιστα, την 21^η  Ιουνίου 1975 διευκρινίζει: «Στην μπαρμπουτιέρα Κουτσιδά, πλατεία Κάννιγκος, 1924 πρώτη συνεδρίαση για την ίδρυση Σωματείου». Το ιστορικό για μας γεγονός απέδωσε βάσει μαρτυριών σε πίνακα που κοσμεί το Σωματείο μας ο Καραγκιοζοπαίκτης και εξαιρετικός ζωγράφος Φώτης Ράμμος. Στην μπαρμπουτιέρα του Κουτσιδά, λοιπόν, ελήφθησαν οι αποφάσεις για την ίδρυση και δρομολογήθηκε η σύνταξη του πρώτου Καταστατικού για την υποβολή του στο Πρωτοδικείο Αθηνών. Στο σημείο αυτό επιβάλλεται να αναφερθούμε στην συνεισφορά και υποστήριξη του Γιάννη Κόκκα. Ο Ιωάννης Κόκκας «ηθοποιός και ιδρυτής του σωματείου μας», όπως τον χαρακτηρίζει ο Σωτήρης Σπαθάρης,⁵ υπήρξε ιδρυτής και του «Σωματείου ηθοποιών του λαϊκού θεάτρου» το 1910 ή 1912, δηλ. του θεάτρου της Παντομίμας. Το ιδρυτικό πρακτικό το υπογράψανε 38 ηθοποιοί με πρόεδρο τον Κόκκα. Το 1927 (αφού στο μεταξύ είχε ιδρυθεί το σωματείο του Καραγκιόζη 1925) διαλύθηκαν «ως μη υπάρχοντος λόγου να υφίσταται ο σύλλογος, εφ’ όσον λειτουργεί προς τον αυτόν σκοπόν το Σωματείον Ηθοποιών (από την 19^η Απριλίου 1917)».⁶ Ο Σπαθάρης, μάλιστα, υπήρξε, όπως δηλώνει ο ίδιος, μέλος του και γνώρισε τον Κόκκα. Φαίνεται, λοιπόν, πως ο τελευταίος με την εμπειρία και τις γνώσεις του βοήθησε στα πρώτα βήματα για την ίδρυση του Σωματείου στα διαδικαστικά και τεχνικά ζητήματα, γι’ αυτό και συμμετέχει στην «Οικογενειακή Φωτογραφία» της πρώτης εορτής των Καραγκιοζοπαικτών. Μετά το Νέο Έτος την 13^η Ιανουαρίου 1925 κατατέθηκε στο Πρωτοδικείο το αίτημα για τη Σύσταση του Σωματείου και ήδη αρχίζουν και οι πρώτες εγγραφές μελών, όπως του Αθανασίου Κωνσταντίνου (Μάνου) την 17^η Ιανουαρίου 1925, με αριθμό μητρώου 5 και συνεχίζονται στη διάρκειά του, όπως του Ανδρικοπούλου Βασιλείου (Βασίλαρου) την 22^α Σεπτεμβρίου 1925, με αριθμό μητρώου 6.⁷

Εν τω μεταξύ ήλθε και η επίσημη Αναγνώριση με την υπ’ αριθμόν 178 Απόφαση του Πρωτοδικείου Αθηνών την 28^η Ιανουαρίου 1925 (έγγραφα του Σωματείου αναγράφουν την 23 Φεβρουαρίου), η οποία καταχωρήθηκε στο βιβλίο των σωματείων, με αριθμό Μητρώου 2607⁸:

ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΙΣ ΣΩΜΑΤΕΙΟΥ ΑΡ. 178

Ο Γραμματεύς των εν Αθήναις Πρωτοδικών πιστοποιεί ότι, συμφώνως προς την υπ’ αριθμ.178 απόφασιν του Δικαστηρίου των εν Αθήναις Πρωτοδικών ετοιχοκολήθη επί δέκα (10) ημέρας εις την θύραν του ακροατηρίου του Δικ. Του εν Αθήναις Πρωτοδικών και μετά τούτο κατεχωρήθη εις το βιβλίον των ανεγνωρισμένων Σωματείων και εν ιδία σελίδι το καταστατικόν του Σωματείου υπό την επωνυμίαν «ΣΩΜΑΤΕΙΟΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΟΠΑΙΚΤΩΝ».

Εν Αθήναις τη 25^η Φεβρουαρίου 1925

Ο Υπογραμματεύς Πρωτοδικών

Τ.Σ.

Ι. ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΣ

Η 25^η Φεβρουαρίου 1925 είναι η Γενέθλιος ημέρα του Σωματείου μας, η δε σφραγίδα του έφερε την κεφαλή και τον κορμό του Καραγκιόζη!

Μετά την Αναγνώριση δεν υπήρχε η οικονομική ευχέρεια για την ενοικίαση κάποιου γραφείου στο κέντρο της Πρωτευούσης, για να στεγάσει το Σωματείο. Γι’ αυτό, όπως μαρτυρεί ο Βάγγος: «… Το πρώτο συμβούλιο του Σωματείου των Καραγκιοζοπαικτών έγινε στην κατοικία του Κώστα Καράμπαλη, στην οδό Φαβιέρου 35 στην Αθήνα. Εκεί έγιναν και άλλες συνεδριάσεις, όπως και στη σκηνή του Μόλλα και σ’ άλλα Καραγκιοζοθέατρα. Ώσπου το 1930, περίπου, νοικιάστηκε ένα γραφείο, ο Θεός να το κάνει, στην οδό Σοφοκλέους 22 και που χρειάστηκε να τσοντάρουν όλοι κάποιο δεκάρικο ή καρέκλα, για να γίνει κάτι που μοιάζει με γραφείο…».⁹ Ο Δημήτριος Μόλλας συμπληρώνει την εικόνα: «…Παλιό το κτίριο Σοφοκλέους 12 κι ανέβαινες στο δεύτερο πάτωμα από μια σκάλα ‘’τρετά’’ χωρίς στροφές και χωρίς τελειωμό, μια και τα μαγαζιά στο ισόγειο ήτανε ψηλοτάβανα…».¹⁰ Πράγματι, δεξιά και αριστερά  της εισόδου του κτιρίου, το οποίο καθώς προχωρούσε η οικιστική ανάπτυξη μετέβαλε και τον αριθμό του στην οδό από 12 σε 22…, 36….,48, υπήρχαν εμπορικά καταστήματα και σχηματιζόταν στοά στο βάθος της οποίας υπήρχε καφενείο, μπουφές, με μπουφετζή τον κυρ- Γιώργο στα μέσα της δεκαετίας του ’60. Στα μαρμάρινα τραπέζια του στριμωχτά οι Καραγκιοζοπαίκτες εκείνου του καιρού έπιναν τον καφέ τους, έπαιζαν το τάβλι τους συνομιλούσαν, διαφωνούσαν, έκλειναν δουλειές και συνεργασίες. Στον επάνω όροφο ο χώρος του Σωματείου, σε σχήμα Γ, περίπου, στην μικρή πλευρά φιλοξενούσε το γραφείο του Προέδρου, με το λάβαρο του Αγίου Φανουρίου πίσω του, και αλλά δύο ή τρία γραφεία στη μεγάλη για το Γραμματέα και τον Ταμία και τα Μέλη. Τους τοίχους του από πάνω έως κάτω κοσμούσαν φωτογραφίες παλαιών Καραγκιοζοπαικτών ή νεοτέρων, που μετείχαν σε πιο πρόσφατες εκδηλώσεις. Οι συναντήσεις, συνεδριάσεις, συνελεύσεις, ή αρχαιρεσίες των Καραγκιοζοπαικτών και ανεξαρτήτως αποτελέσματος κατέληγαν σ’ ένα υπόγειο ταβερνάκι, την τελευταία εικοσαετία, όπως αφηγείται ο Βάγγος, δηλαδή 1955-1975, που βρισκόταν επί των οδών Σοφοκλέους και Σωκράτους, του Μπάρμπα-Σταύρου, που δεν υπάρχει πια. Το Σωματείο στη Σοφοκλέους βρισκόταν πολύ κοντά στην πλατεία Κοτζιά, δηλαδή την παλιά πλατεία Δημοτικού Θεάτρου. Το Δημοτικό Θέατρο, βέβαια, μετά την έλευση των προσφύγων είχε μετατραπεί σε ξενώνα 150 οικογενειών και παρά την απόπειρα ανακαίνισής του το 1927 παρέμεινε ως το 1940 κλειστό και εγκαταλελειμμένο, όμως το καφενείο του διαχρονικά υπήρξε τόπος συνάντησης των Καραγκιοζοπαικτών. Σημαντικά είναι τα όσα σχετικά θυμάται ο Σωτήρης Σπαθάρης: «Από το 1925 που εμείς οι Καραγκιοζοπαίκται, αφού εκάναμε το σωματείο μας, αρχίσαμε να συχνάζουμε εις το καφενείο του Δημοτικού Θεάτρου, απέναντι από την Εθνική Τράπεζα, εκεί κάθε μέρα γινότανε και το παζάρι για τη δουλειά μας. Όποιος θεατρώνης από την Αθήνα ή από την επαρχία ήθελε να βρει καραγκιοζοπαίκτη ή ο καραγκιοζοπαίκτης να βρει δουλειά, έπρεπε να πάει στο Δημοτικό Θέατρο, γιατί εκεί εσυχνάζανε καραγκιοζοπαίκτες, μουσικοί του καραγκιόζη, βοηθοί, τραγουδισταί και θεατρώνηδες, αυτοί που βάζανε καραγκιόζη. Εκεί θα μάθαινες τι δουλειές κάνανε όλοι οι καραγκιοζοπαίκτες σε όλη την Ελλάδα….».¹¹ Βαρύνουσα γνώμη είχαν, πριν την ίδρυση του Σωματείου, οι διασημότεροι: Μόλλας, Ξάνθος, Μανωλόπουλος, Δεδούσαρος, για την επιλογή των καλυτέρων Καραγκιοζοπαικτών από τους θεατρώνες της περιφερείας ή των επαρχιών, προκειμένου να εξασφαλιστεί τόσο η ποιότητα του θεάματος, όσο και το  κοινωνικό και ηθικό κύρος των Καλλιτεχνών, αλλά και να διατηρηθεί η «έξωθεν καλή μαρτυρία» για τον επαγγελματικό μας χώρο, δεδομένων των αυστηρών ηθών της εποχής. Η ευθύνη αυτή πλέον, μετά την δημιουργία του Σωματείου, βάρυνε τον εκάστοτε Πρόεδρο και τα άλλα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου.

Η απήχηση της ίδρυσης του Σωματείου στις τάξεις των Καραγκιοζοπαικτών υπήρξε μεγάλη: «Από το 1928-1936 γιόμισε η Ελλάδα Καραγκιόζηδες…..το Σωματείο των καραγκιοζοπαικτών είχε τότε πάνω από 120 μέλη».¹² Στη μελέτη του ο Τζ. Καϊμη, που εκδόθηκε το 1935, γράφει για το δυναμικό και τη διοίκηση του Σωματείου: «… Οι πενήντα δύο Καραγκιοζοπαίχτες, που τους βρίσκουμε στα μητρώα, είναι διασκορπισμένοι σε όλη την Ελλάδα και οργανωμένοι και σε Σωματείο, αναγνωρισμένο από το κράτος, στο οποίο ήταν πρόεδρος ο Μόλλας. Ο Κώστας Καράμπελας, που καταγόταν από το νησί της Λευκάδος, ήταν ο γραμματέας του Σωματείου…».¹³

Την δεκαετία του 1960 ο αριθμός των ενεργών και συνταξιούχων Καραγκιοζοπαικτών ανά την Ελλάδα ανέρχεται στους εκατό πενήντα (150), όπως φαίνεται από «Επιστολή Διαμαρτυρίας» που στάλθηκε την 20^η Μαρτίου 1960 προς τον διευθυντή του περιοδικού «ΓΥΝΑΙΚΑ» και υπογράφεται από τον Πρόεδρο Απόστολο Καραστεργιόπουλο (Τόλια) και τον Γενικό Γραμματέα Ευστράτιο Μελλίδη.

Το 2025 συμπληρώνονται τα 100 χρόνια από την ίδρυση του Σωματείου μας. Στην εκατονταετία αυτή στέγασε ως «Απολλώνια καλύβη» τα όνειρα, τις προσδοκίες, τις καλλιτεχνικές ανησυχίες και τα οράματα ενός πλήθους πολυτάλαντων και αυτοδίδακτων καλλιτεχνών, γνήσιων φορέων του Λαϊκού μας Πολιτισμού και της Παράδοσης, την οποία όχι μόνο συνέχισαν, αλλά και ανανέωσαν και εμπλούτισαν μέσα απ’ τα δικά τους μέσα καλλιτεχνικής έκφρασης και δημιουργίας. Όπως προκύπτει από την μελέτη του σωζομένου αρχείου του, το Σωματείο ήδη από την 1^η Ιουνίου 1945 λειτουργεί «Ταμείο Αλληλοβοήθειας». Με αυτό το «Ταμείο Αλληλοβοήθειας και Περιθάλψεως μελών του Πανελληνίου Σωματείου Θεάτρου Σκιών» , που τέθηκε σε ισχύ από την 13^η Απριλίου του 1956,  ως συλλογικός φορέας με τα λιγοστά οικονομικά  μέσα του υποστήριξε, στοργικά πάντα, κάθε μέλος του σε δύσκολες στιγμές, αλλά και τους οικείους αυτού, ενήργησε συχνά για τη χορήγηση εκτάκτων βοηθημάτων εκ μέρους της Πολιτείας προς υποστήριξη ανέργων ή αναξιοπαθούντων ή ασθενών συναδέλφων σε δύσκολες περιόδους, βοήθησε κάθε βετεράνο Καραγκιοζοπαίκτη κατά τη διαδικασία συγκέντρωσης των δικαιολογητικών για την έκδοση της σύνταξής του, ακόμη δε μερίμνησε και για την παροχή «Τιμητικής Σύνταξης» σε περιπτώσεις που δεν υπήρχε η δυνατότητα καταβολής εκ μέρους γηραιών συναδέλφων του αναγκαίου ποσού για την Ασφαλιστική τους κάλυψη, συμπαραστάθηκε στο πένθος και μοιράστηκε από κοινού τη χαρά όλων των ανθρώπων του, αναδεικνύοντας  την Αλληλεγγύη ως την πρώτη των Αρχών, που διέπουν την ύπαρξη και λειτουργία του έως σήμερα.

Το «Πανελλήνιο Σωματείο Θεάτρου Σκιών» υπήρξε, αλλά και  εξακολουθεί να είναι η Κυψέλη, όπου παράγεται «ανόθευτο το μέλι» της Προφορικής Παράδοσης και της αυθόρμητης και ανεπιτήδευτης λαϊκής καλλιτεχνικής δημιουργίας, για να το γεύεται ο Λαός  και να γλυκαίνεται με τον Καραγκιόζη μας στην ανηφορική πορεία της ζωής!

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ:

1. Γιάννης Σιδέρης, «Θέατρο και Καραγκιόζης, μια πρώτη ματιά στη σχέση τους», Περιοδικό ΘΕΑΤΡΟ, τεύχος 10.
2. Γιώργος Ιωάννου, «Ο Καραγκιόζης», Α , ΕΣΤΙΑ, σελ. μθ’.
3. Δημήτρης Μόλλας ,«Ο Καραγκιόζης μας», ΝΕΑ ΕΠΟΧΗ, 2002,σελ.144.
4. Σωτήρης Σπαθάρης, «απομνημονεύματα και η τέχνη του καραγκιόζη», β’ έκδοση, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΒΕΡΓΟΣ, 1976, σελ. 161.
5. Γιάννης Σιδέρης, «Η Παντομίμα», ΝΕΑ ΕΣΤΙΑ τόμος Μ’, 1946, σελ.996. και Αθανάσιος Φωτιάδης «Καραγκιόζης ο Πρόσφυγας», 1977, σελ. 491.
6. Σωτήρης Σπαθάρης, «Τα απομνιμονέματά μου», ΠΕΚ, 2020, σελ.173 και 340.
7. «Κατάστασις απόρων και ανέργων μελών Πανελληνίου Σωματείου Θεάτρου Σκιών», αρ. πρωτ. 709, 7-12-1966.
8. Πρωτοδικείο Αθηνών, τμήμα εταιρειών και σωματείων, αρ. πιστ.5995/2021.
9. Ευάγγελος Κορφιάτης, «Χειρόγραφα σημειώματα», 21-5-1975 και 21-6-1975, σταλμένα από τον Καραγκιοζοπαίκτη Γιάννη Χατζή την 8^η Οκτωβρίου 2018.
10. Όπου 3, σελ.173.
11. Όπου 6, σελ.343.
12. Όπου 4,σελ. 161.
13. ζ.Καϊμη, «Καραγκιόζης…», ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΓΑΒΡΙΗΛΙΔΗΣ, Αθήνα 1990, σελ.35.

Επιμέλεια κειμένου Αναστάσιος Κούζαρος.